Five Big Reservation Movement In India : शेजारील देश बांगलादेशात आरक्षणाविरोधात असा हिंसाचार पसरला की पंतप्रधान शेख हसीना यांना पदाचा राजीनामा देऊन देश सोडावा लागला. हसीना यांनी राजीनामा दिल्यानंतर आता बांगलादेशची कमान लष्कराच्या हाती आहे.
भारतातही आरक्षणावर अनेक निदर्शने झाली, पण इतकी वाईट परिस्थिती कधीच घडली नाही. भारतात आरक्षणाची मागणी आणि आरक्षणाविरोधात आंदोलने होण्याचा मोठा इतिहास आहे. आजच्या या लेखात आपण देशात आरक्षणावरून किती वेळा हिंसाचार झाला? पाहणार आहोत चला तर मग…
1990 मध्ये तत्कालीन पंतप्रधान व्हीपी सिंह यांनी मंडल आयोगाच्या शिफारशी पहिल्यांदा लागू केल्या तेव्हा देशातील सवर्ण समाजाचे लोक रस्त्यावर आले होते. ओबीसी आरक्षणाविरोधात देशभरात आंदोलने झाली. याच दरम्यान दिल्ली विद्यापीठाचा विद्यार्थी राजीव गोस्वामी याने आत्महत्या केली.
हे निदर्शन ओबीसी प्रवर्गासाठी सरकारी नोकऱ्यांमध्ये २७ टक्के आरक्षणाविरोधात होते. दिल्ली विद्यापीठात निदर्शने सुरू झाली असली तरी ती देशभरातील अनेक शैक्षणिक संस्थांमध्ये पसरली, ज्यामुळे देशातील अनेक भागांमध्ये हिंसक निदर्शने झाली. अनेक ठिकाणी विद्यार्थ्यांनी परीक्षांवर बहिष्कार टाकला. भाजपने जनता दल सरकारचा पाठिंबा काढून घेतल्याने हे आंदोलन संपले आणि व्हीपी सिंह यांनी ७ नोव्हेंबर १९९० रोजी पंतप्रधानपदाचा राजीनामा दिला.
पटेल आंदोलन
2015 मध्ये गुजरातमध्ये हार्दिक पटेलच्या नेतृत्वाखाली पटेल आरक्षणाच्या मागणीसाठी निदर्शने झाली होती. 12 हून अधिक शहरांमध्ये पटेल समाजाचे लोक रस्त्यावर उतरले. यावेळी त्यांनी तोडफोड आणि जाळपोळ केली. शेकडो वाहने जाळण्यात आली आहेत. रेल्वे रुळही उध्वस्त केली.
जाट आंदोलन
यूपीए सरकारने जाट समाजाचा ओबीसी प्रवर्गात समावेश केला होता, तो न्यायालयाने रद्द केला होता. त्यामुळे हरियाणासह अनेक राज्यांमध्ये जाट समाजाचे लोक रस्त्यावर उतरले. त्यांच्या आंदोलनाने हिंसक पवित्रा घेतला होता. आंदोलनाचा सर्वाधिक परिणाम हरियाणामध्ये दिसून आला. यावेळीही प्रचंड हिंसाचार दिसून आला.
गुर्जर आंदोलन
स्वतंत्र आरक्षणाच्या मागणीसाठी राजस्थानमधील गुर्जर समाज अनेकवेळा रस्त्यावर उतरला आहे. त्यांनी अनेक दिवसांपासून रेल्वे मार्ग रोखून धरला होता. 2015 मध्ये गुर्जर समाजाच्या लोकांनी रस्त्यावर उतरून रेल्वे ट्रॅकवर कब्जा केला होता. 21 मे 2015 रोजी गुर्जर रस्त्यावर उतरले तेव्हा अनेक ठिकाणी हिंसाचार झाला होता. चळवळीचे मुख्य केंद्र भरतपूर जिल्ह्यातील बयाना तहसीलचे पुरा गाव राहिले. त्यानंतर सत्ताधारी भाजप सरकारने पुन्हा एकदा पाच टक्के आरक्षणाची युक्ती आजमावली. पण त्यानंतर आरक्षण ५० टक्क्यांच्या मान्य मर्यादेच्या पुढे गेले आणि उच्च न्यायालयाने त्यावर स्थगिती आणली.
महाराष्ट्रात मराठा आंदोलन
महाराष्ट्रात मराठा आरक्षणाची मागणी अनेक दिवसांपासून सुरू आहे. मराठा समाजाचे लोक अनेकदा रस्त्यावर उतरले आहेत. 2018 मध्ये एका तरुणाने आत्महत्या केली होती. यानंतर आंदोलकांनी अनेक वाहनांची जाळपोळ केली.
निषाद आरक्षण आंदोलन
सरकारी नोकऱ्यांमध्ये ५ टक्के आरक्षण देण्याची निषादची मागणी आहे. याबाबत 7 जून 2015 रोजी सहजनवा पोलीस ठाण्याच्या हद्दीतील कासारवाल येथे आंदोलन करण्यात आले होते. याबाबत आंदोलक रेल्वे रुळावर ठाण मांडून बसले होते. दरम्यान वाद वाढत गेला आणि पोलिसांनी लाठीचार्ज केला. यादरम्यान एकाचा मृत्यू झाला होता. यानंतर पोलिसांच्या गोळीबारामुळे त्याचा मृत्यू झाल्याचा आरोप करण्यात आला.
