अंजना लगस ,गेली १२ वर्षे कोल्हापूर येथे हेल्पर्स ऑफ हॅंडीकॅप या नावाजलेलया संस्थेच्या शाळेत लायब्ररीयन म्हणून जवळपास १०,००० पुस्तकांचा डोलारा समर्थपणे सांभाळत आहेत.
डॉक्टरांच्या चुकीच्या इंजेक्शनमुळे अंजना ताईना एक वर्षाच्या असताना पोलिओ झाला.आणि तेव्हापासून त्या दिव्यांग आहेत. मात्र अशिक्षित आणि बेताची परिस्थिती असूनही त्यांच्या आई वडिलांनी अंजना ताईच्या उपचारांसाठी अक्ख्या मुंबईतील हॉस्पिटल्स पालथी घातल्याचे त्या आवर्जून सांगतात एकदा मूल दिव्यांग आहे हे कळले कि नातेवाईकांची ,आजूबाजूंच्या लोकांची नजर बदलते. अंजना ताई सांगत होत्या, कित्येक जणांनी त्यांच्या आईला आता ह्या मुलीला घरात ठेवून काय करतेस ,तिला मारून टाक असेही सल्ले दिले होते.
आई वडील अशिक्षित असले तरी त्यांनी समाजाच्या विरोधात जाऊन अंजना ताईंना शिकवले. मुलींना शिकवायची गरज काय असे म्हणणाऱ्याच्या विरोधात जात त्यांनी अपंग मुलांच्या शाळेचा शोध घेतला. आणि विलेपार्ले इथे असलेल्या अश्या स्पेशल शाळेत अखेर ७ वर्षाची असताना माझे शिक्षण चालू झाले.असे अंजनाताई सांगतात.
मला शाळेत जायला आवडत असल्यामुळे मला ती स्वप्नातली शाळा वाटायची,कधी सकाळ होत्ये आणि मी शाळेत जात्ये असे मला वाटायचे अंजना ताई सांगत होत्या. मात्र ५ वी ला नॉर्मल मुलांच्या शाळेत गेल्यावर मात्र फरक जाणवायला लागला. परिपाठ,ग्राउंड वरचे खेळणे , या सगळ्यात मी पूर्ण वेळ वर्गातच असायचे, माझ्या बाजूला कोणी बसायचे नाही. माझ्याबरोबर कोणी डबा खात नसे इथेच मी एकटी पडायला लागले. हीच परिस्थिती घरात होती. मला जग बघायचे असायचे. पण सगळीकडे उचलून न्यावे लागत असल्यामुळे त्यांना कोणत्याही समारंभामध्ये सहभागी होता येत नसे. मात्र या सगळ्या परिस्थितीतून जात असताना समोर येत असलेली सगळी नकारात्मकता ,नैराश्य ,विफलता बाजूला सारत अंजनाताईनी शिक्षण हाच एकमेव ध्यास हे नक्की ठरवले होते.
अंजना ताई ८ वी ला असतानाच त्यांचे वडील वारले. आणि पुन्हा एकदा परिस्थिती पुढे शरणागती पत्करायची वेळ आली. कारण त्यांना दर रोज उचलून सायकलवर बसवून शाळेत न्यायचे आणि सोडायचे काम वडील करत होते.
वडील अचानक वारल्यानंतर जश्या आर्थिक अडचणी आल्या, तश्या अंजना ताईंच्या शिक्षणातही खूप अडचणी आल्या. वडिलांच्या निधनानंतर त्यांची आई म्हणायला लागली. कि बास झाले शिक्षण, पण अंजना ताईंच्या जिद्दीपुढे आई नमली आणि मोठ्या भावाच्या मदतीने अंजना ताईंचे शिक्षण पुन्हा एकदा चालू झाले. ऍडमिशन ला पैसे नसायचे अशी हलाखीची परिस्थिती असताना आईने सोन्याचे कानातले गहाण ठेवून कॉलेजची फी दिल्याचे अंजनाताई आवर्जून सांगतात
व्हीलचेअर घेणे परिस्थितीमुळे शक्य नव्हते, मग भावाची नोकरीची वेळ संपली कि तो अंजना ताईना नाईट स्कुल किंवा कॉलेजला सोडायचा. मग मात्र अंजना ताईनी हळूहळू कॅलिपर घालून चालायला सुरवात केली. आणि त्यांचे त्यांचे हळूहळू चालत कॉलेज, किंवा क्लासला जाता येऊ लागले. मात्र हेही आव्हान तेवढे सोपे नव्हते.पहाटे चार वाजता उठून आवरून बाहेर पडत अंजना ताईंनी अतिशय प्रतिकूल परिस्थिती मध्ये कॉमर्स मध्ये पदवी प्राप्त केली आणि त्याच बरोबर टायपिंग ,कंप्यूटरही शिकल्या. मात्र हे सगळे इतके साधे सोपे नक्कीच नव्हते. आपल्या गल्लीतून बाहेर पडत असताना रस्त्यावर आलेल्या पाण्यात मी रोज घसरून पडत असे पण माझा शिक्षणाचा ध्यास मला खुणावत होता. आणि जिद्दीने या सगळ्यावर मात करत मी पुढे जात राहिले. यानंतर त्यांनी मुंबईमध्येच एका सीए कडे काही काळ नोकरी केली. आणि एका लायब्ररीमध्ये कामाचा अनुभव घेतला.तिथेही त्यांनी दिव्यांगांना मिळणारा दुजाभाव, तुच्छता याचा अनुभव घेतला. पण या सगळ्यातून चांगले तेवढे वेचत पुढे जायचे अंजना ताईंनी पक्के केले होते.
योगायोगाने जून २०१२ च्या सुमारास .हेल्पर्स ऑफ हॅंडीकॅप जी कोल्हापूर मधली नावाजलेली संस्था आहे. जिथे अपंगांचे पुनर्वसन होते. त्या संस्थेचा ई-मेल आणि नंबर अंजना ताईंना मिळाला.तिथे पोचताच त्यांना लायब्ररीयनचे काम सांभाळण्यास सांगण्यात आले. चेतना मधला लायब्ररीचा अनुभव गाठीशी होताच.आणि अपंगासाठी सर्व अर्थाने सुसज्ज अशी संस्था बघताच अंजना ताईंनी तिथे काम करायचे पक्के केले. अंजना ताई सांगत होत्या. की, सुरवातीला एकदम ४-५ हजार पुस्तके कशी सांभाळायची हेच कळत नव्हते. मात्र अंजना ताईंनी तिथेही शिकण्याचा वसा पुढे चालवत ही नोकरी करताना शनिवार रविवार लायब्ररी या विषयात मास्टर्स केले त्यानंतर मग सेटची पहिल्या प्रयत्नात त्या पास झाल्या. या परीक्षेचा अनुभव त्यांच्या कायमचा लक्षात राहील असा होता.पेपरच्या काही काळ आधी त्यांना दिव्यांग असल्यामुळे जिथे परीक्षा द्यायची होती. तिथे मुख्याध्यापकांना भेटून ,आपल्याला पुरेसा वेळ लिखाणाला मिळावा यासाठी प्रयत्न करावे लागले. आणि अतिशय ताणाच्या परिस्थितीमध्ये आपण हा पेपर लिहिला पण पहिल्याच प्रयत्नात सेटची परीक्षा पास झाले. आता नेटच्या परीक्षेची तयारी करते आहे.अंजना ताई सांगत होत्या.
सध्या अंजना ताई हेल्पर्स ऑफ दि हॅण्डिकॅप्ड, कोल्हापूर संचलित समर्थ विद्या मंदिर व विद्यालय उचगाव पूर्व शाळेत ग्रंथपाल या पदावर गेली बारा वर्षे कार्यरत आहेत तसेच ई साहित्य प्रतिष्ठान या वैश्विक संघटनेच्या ऑडिओ विभागाच्या संचालक म्हणून गेली चार वर्षे कार्यरत आहेत.त्यांच्या आवाजात ७ पुस्तके प्रकशित झाली आहेत. अपंग मुलांसाठी त्या पुस्तकांच्या अभिवाचनाचे काम करत आहेत. शाळेचे आणि संस्थेचे सोशल मीडिया पेज त्या सांभाळतात. स्वतःच्या यु ट्यूब चॅनेलला ,व्हिडिओ एडिटिंग शिकून त्या शाळेतल्या मुलांचे कार्यक्रम प्रसारित करतात. अनेक स्तरांमधून त्यांच्या कामाबद्दल कौतुकाची थाप मिळाली आहे. पण अंजना ताई अजूनही चांगल्या आर्थिक संधीच्या शोधात आहेत असे सांगतात कारण त्यांचे स्वप्न आहे कि पब्लिक लायब्ररी सुरु करायची आहे. जी सर्वाना उपलब्ध असतील. जिथे सगळ्यांपर्यंत घरपोच पुस्तके पोचवता येतील.
सगळ्याच स्त्रियानी आपल्यातले कौशल्य ओळखा ,प्रत्येकामध्ये काहीतरी स्पेशल असते. संधी मिळाली की, त्याचे सोने करा, अजून चांगले काय करता येईल करा, याचा शोध घ्या,तसेच दिव्यांगांनी आत्मबल ओळखा, सहानुभूती घेऊ नका,उलट आपल्यातल्या क्वालिटीज जगापुढे आणा. असे अंजनाताई सांगतात.
स्वयंप्रकाशी तू तारा चैतन्याचा गाभारा
भर पंखातून स्वप्न उद्याचे, झेप घे रे पाखरा
असे स्वतःलाच सांगत पूर्णपणे स्वावलंबी पद्धतीने जीवन जगत असलेल्या अंजना ताई सगळ्यांसाठी प्रेरणा आहेत.छोट्या छोट्या अडचणींचा बाऊ करणाऱ्यां आपण सगळ्यांनी अंजना ताईकडे बघून मनाशी जिद्द, आणि ध्यास असेल तर कितीही अडचणींचा डोंगर पार करता येत ध्येयापर्यंत पोचता येते हे शिकायला हवे.
लेखक -रूपाली अनगळ- गोवंडे
