उत्तर प्रदेशातील अमेठी लोकसभा मतदारसंघातून निवडणूक लढवता न आल्याने काँग्रेस नेते राहुल गांधी यांनी अखेर पारंपारिक रायबरेलीमधून उमेदवारी दाखल केली. राहुल गांधींनी अमेठी सोडल्यानंतर राजकारणी वर्तुळात कोणताही ठोस संदेश देण्यात काँग्रेसला यश येत नव्हते, त्यामुळे काँग्रेसचे अनेक नेते अमेठीबद्दल बोलणे टाळू लागले होते हे खरे आहे. आजोबा फिरोज खान, आजी इंदिरा गांधी आणि आई सोनिया गांधी यांचा वारसा जपण्यासाठी आता राहुल गांधी मैदानात उतरले आहेत. मात्र आता इथे प्रश्न राहुल गांधी आणि त्यांच्या काँग्रेसने रायबरेली का निवडला हा नाही, तर राहुल गांधी अमेठी का सोडले हा आहे.
राहुल गांधींना पुन्हा पराभवाची भीती वाटत होती का? हे खरे असेल तर राहुल गांधी प्रत्येक वेळी स्वत:साठी सुरक्षित जागा का शोधतात? जेव्हा काँग्रेस नेते राहुल गांधी यांनी अमेठीमध्ये आपले मैदानआपल्या हातातून जाताना पाहिले तेव्हा त्यांनी केरळमधील वायनाडची निवड केली, जी अतिशय सुरक्षित जागा वाटत होती. तिथून निवडणूक जिंकली, पण अमेठीतील पराभव हा काँग्रेस परिवाराचा पराभव होता, जो काँग्रेस आजपर्यंत विसरू शकलेली नाही. अशा परिस्थितीत काँग्रेसने राहुल गांधींना अमेठीतून निवडणूक लढवणे धोक्याचे मानले गेले हे नक्की.
काँग्रेसतर्फे राहुल गांधी यांचा उमेदवारी अर्ज भरताना मोठ्या नेत्यांचा मेळावा जनतेवर प्रभाव टाकण्यासाठी केला गेला असेल, पण आता रायबरेलीची जागाही काँग्रेसकडे जाईल, असा राजकीय संदेशही यातून दिला जात आहे. असे म्हणता येईल कारण जवळपास सर्वच मोठे नेते तिथे उपस्थित होते. प्रियांका गांधी वाड्रा यांचे पती रॉबर्ट वाड्रा हे काँग्रेसचे वारसा नेते म्हणून उपस्थित होते.
अशा स्थितीत एकाच कुटुंबातील चार जणांना काँग्रेसचे मोठे नेते म्हणून बढती देणे म्हणजे काँग्रेस परिवारवादी असल्याचे नि:संशय सिद्ध होते, असा प्रश्नही उपस्थित होतो. काँग्रेसला अस्वस्थ करणाऱ्या घराणेशाहीच्या आरोपांमुळे आज काँग्रेसने पुन्हा एकदा त्याच मार्गावर पाऊल टाकणे आपल्या नशिबी असल्याचे मान्य केले आहे. मात्र, घाईघाईने राहुल गांधींना रायबरेलीतून उमेदवार करून काँग्रेसने भारतातील राहुल गांधींसाठी रायबरेली ही सर्वात सुरक्षित लोकसभा जागा असल्याचा संदेश दिला आहे. काँग्रेसचा येथे पारंपरिक मतदार आहे, तर हा भाग नेहरू-गांधी घराण्याचा वारसाही आहे.
असे म्हटले जाते की जगातील कोणतीही व्यक्ती आपला वारसा विसरला तर त्याला आपली वाट नव्याने तयार करावी लागते. आणि वारसाहक्काच्या आधारे त्याने पावले टाकली तर त्याचा अर्धा प्रवास सुकर होतो. राहुल गांधींसमोर सर्व प्रश्न असूनही त्यांनी निम्मे अडथळे पार केल्याचे दिसते. रायबरेली हा काँग्रेसचा बालेकिल्लाही मानला जातो कारण इंदिरा गांधी यांचे पती फिरोज खान येथून दोनदा खासदार होते, त्यानंतर इंदिरा गांधीही खासदार राहिल्या. आता सोनिया गांधी गेल्या पाच वेळा लोकसभा निवडणुका जिंकल्या आहेत.
विशेष म्हणजे १९७७ च्या सार्वत्रिक निवडणुकीत इंदिरा गांधींनाही जनता लाटेत पराभव स्वीकारावा लागला होता. त्यानंतर भाजपनेही एकदा झेंडा फडकवला आहे. त्यामुळे आता रायबरेलीत काँग्रेस सहज जिंकेल हे सांगणे कठीण आहे. काँग्रेसची आजची परिस्थिती पाहता आजच्या काँग्रेसकडे इंदिरा गांधींसारखा नेता नाही, असे म्हणायला वावगे ठरू नये. तसेही जेव्हा इंदिरा गांधी निवडणुका हरू शकतात, तेव्हा काँग्रेसची स्थिती खूपच कमकुवत असते.
समाजवादी पक्ष आणि बहुजन समाज पक्षाचे उत्तर प्रदेशात अस्तित्व नसताना हा प्रकार घडला, त्यामुळे उत्तर प्रदेशात काँग्रेसचा चांगलाच विजय होत असे. पण आता उत्तर प्रदेशचे राजकीय चित्र बदलले आहे. आता काँग्रेसकडे पूर्वीसारखी व्होट बँक नाही, या निवडणुकीत काँग्रेसला सपाचा पाठिंबा असला तरी, त्यामुळे सपाचे कार्यकर्तेही निवडणुकीत राहुल यांचा प्रचार करतील, अशा स्थितीत काँग्रेसचे अस्तित्व नक्कीच वाढेल, हे निश्चित. पण ते किती वाढेल हे सांगणे घाईचे आहे.
अमेठी आणि रायबरेलीतून उमेदवार म्हणून कोणाला घोषित करायचे, हा काँग्रेससमोर सध्या पेचप्रश्न होता, कारण या दोन जागांवर गांधी घराण्याचा दावा होता. त्यामुळे दोनपैकी एका मतदारसंघातून प्रियंका वाड्रा यांना उमेदवारी देण्याचे प्रयत्न सुरू होते, मात्र यावेळी प्रियंका यांना निवडणूक लढवण्यापासून दूर ठेवण्यात आले. पण राहुल गांधींना रायबरेलीतून उमेदवारी दिल्यानंतर काँग्रेस अमेठीची निवडणूक गांभीर्याने घेणार का, असा प्रश्नही उपस्थित होत आहे, कारण आता काँग्रेसचा संपूर्ण जोर राहुल गांधींना विजयी करण्यावर असेल.
आता राहुल गांधींना विजयी करणे ही काँग्रेसची मजबुरी आहे, कारण आता केवळ राहुल गांधीच नाही तर संपूर्ण काँग्रेसची विश्वासार्हता धोक्यात आली आहे. रायबरेलीमधून काँग्रेसचा पराभव झाला तर देशात काँग्रेसबद्दल चुकीचा संदेश जाईल. इथे आणखी एक महत्त्वाचा प्रश्न येतो तो म्हणजे गेल्या निवडणुकीतही राहुल गांधींनी दोन ठिकाणाहून निवडणूक लढवली होती, त्यात त्यांना अमेठीत पराभवाला सामोरे जावे लागले होते. आता वायनाडमधून त्यांनी उमेदवारी दिल्यानंतर त्यांचे रायबरेली येथे जाण्याने पुन्हा शंका निर्माण झाल्या आहेत. यावेळी वायनाडची निवडणूक अत्यंत स्पर्धात्मक मानली जात असल्याचे दिसते. काही बातम्यांमधून तर राहुल गांधींच्या पराभवाबद्दल बोलले जात आहे. पण मग त्यामुळेच राहुल गांधी पुन्हा दोन ठिकाणांहून निवडणूक लढवत आहेत का? राहुल गांधींनी उत्तर प्रदेशमधून निवडणूक लढवणे नवीन नाही, त्यांनी अमेठीतूनही निवडणूक लढवली आहे. मात्र यावेळी त्यांच्या नावाची जादू कोणताही नवा प्रभाव टाकेल हे पूर्ण आत्मविश्वासाने सांगणे शक्य नाही.
सुरेश हिंदुस्थानी
