मातंगिनी हाजरा

मातंगिनी हाजरा यांचा जन्म पूर्व बंगालमधील (सध्याचा बांगलादेश ) मिदनापूर जिल्ह्यातील होगला गावात अत्यंत गरीब कुटुंबात झाला . गरिबीमुळे वयाच्या 12 व्या वर्षी अलिनान गावातील 62 वर्षीय विधुर त्रिलोचन हाजरा यांच्याशी तिचा विवाह झाला. सहा वर्षांनी ती निपुत्रिक विधवा झाली. पहिल्या पत्नीपासून पतीला झालेला मुलगा त्याचा खूप तिरस्कार करत असे. त्यामुळे मातंगिनी एका वेगळ्या झोपडीत राहून मजूर म्हणून आपली उदरनिर्वाह करू लागली. गावकऱ्यांच्या सुख-दु:खात सतत सहभागी झाल्यामुळे ती संपूर्ण गावात आईसारखी पूजनीय बनली .

1932 मध्ये गांधीजींच्या नेतृत्वाखाली देशभरात स्वातंत्र्य चळवळ सुरू झाली . वंदे मातरमचा जयघोष करत रोज मिरवणुका काढण्यात आल्या . अशीच एक मिरवणूक मातंगिनीच्या घराजवळून गेली तेव्हा तिने बंगाली परंपरेनुसार शंख वाजवून त्याचे स्वागत केले. तमलूकच्या कृष्णगंज मार्केटमध्ये पोहोचल्यानंतर बैठक झाली. तेथे मातंगिणीने सर्वांना सोबत घेऊन स्वातंत्र्यलढ्यात तन, मन, धनाने लढण्याची शपथ घेतली.

 17 जानेवारी 1933 रोजी बंगालचे तत्कालीन राज्यपाल अँडरसन ‘ कारबंदी आंदोलन’ दडपण्यासाठी तमलूकमध्ये आले तेव्हा त्यांच्या विरोधात निदर्शने झाली. धाडसी महिला मातंगिनी हाजरा काळ्या झेंड्यासह अग्रभागी उभ्या होत्या. ब्रिटीश राजवटीच्या विरोधात घोषणा देत ती कोर्टात पोहोचली. त्यावर पोलिसांनी त्याला अटक करून सहा महिन्यांची सक्तमजुरी देऊन मुर्शिदाबाद कारागृहात डांबले .

1935 मध्ये, तमलूक प्रदेशाला भीषण पुरामुळे कॉलरा आणि चेचकांचा फटका बसला होता . जीवाची काळजी न करता मातंगिनी मदतकार्यात गुंतली. 1942 मध्ये जेव्हा ‘ भारत छोडो आंदोलन’जेव्हा त्याला वेग आला तेव्हा मातंगिणीने त्यात उडी घेतली. 8 सप्टेंबर रोजी तमलूकमध्ये निदर्शनादरम्यान पोलिसांच्या गोळ्यांनी तीन स्वातंत्र्यसैनिकांचा मृत्यू झाला होता. याच्या निषेधार्थ 29 सप्टेंबरला यापेक्षा मोठा मोर्चा काढण्याचा निर्णय लोकांनी घेतला. त्यासाठी मातंगिणीने गावोगावी जाऊन ५० हजार लोकांना रॅलीसाठी तयार केले. दुपारी सर्वजण सरकारी टपाल कार्यालयात पोहोचले. त्यानंतर पोलिसांच्या बंदुकांचा गजर झाला. मातंगिनी एका व्यासपीठावर उभ्या राहून घोषणा देत होत्या. डाव्या हाताला गोळी लागली. तिरंगा ध्वज पडण्यापूर्वीच त्यांनी दुसऱ्या हातात घेतला. त्यानंतर दुसरी गोळी त्याच्या उजव्या हाताला लागली आणि तिसरी गोळी त्याच्या कपाळावर लागली. मातंगिणीचा मृतदेह तिथेच पडला.

या बलिदानामुळे संपूर्ण परिसरात एवढा उत्साह निर्माण झाला की, दहा दिवसांतच लोकांनी इंग्रजांना हुसकावून लावले आणि तेथे स्वतंत्र सरकार स्थापन केले, ज्याने 21 महिने काम केले.

डिसेंबर 1974 मध्ये, भारताच्या पंतप्रधान इंदिरा गांधी यांनी त्यांच्या मुक्कामात तमलूकमध्ये मंतगिनी हाजरा यांच्या पुतळ्याचे अनावरण केले आणि त्यांना आदरांजली वाहिली.

संदर्भ – विकिपीडिया

सौजन्य – समिति संवाद , पश्चिम महाराष्ट्र प्रांत