Kakori Train Action : भारताच्या स्वातंत्र्यलढ्यात ‘काकोरी ट्रेन ॲक्शन’ला खूप महत्त्वाचे स्थान आहे. ९ ऑगस्ट १९२५ या दिवशी क्रांतिकारकांनी लखनौ जिल्ह्यातील काकोरी येथे ब्रिटिश राजवटीविरुद्ध मोठी कारवाई केली होती. काकोरी रेल्वे स्थानकावरून जाणाऱ्या ट्रेनमधून ब्रिटीशांचा खजिना लुटण्यात आला होता. हा दिवस भारताच्या स्वातंत्र्य लढाईत खूप महत्वाचा मानला जातो.

क्रांतिकारकांनी स्वातंत्र्यलढ्यातील उपक्रम राबवता यावेत म्हणून ही कारवाई केली होती. क्रांतिकारकांनी हिंदुस्थान रिपब्लिकन असोसिएशन नावाची संघटना स्थापन केली. त्यानंतर 9 ऑगस्ट 1925 रोजी ट्रेनमधून ब्रिटिशांचा खजिना लुटण्याची योजना आखण्यात आली.

पं रामप्रसाद बिस्मिल यांच्या नेतृत्वाखाली चंद्रशेखर आझाद, अशफाक उल्ला खान, राजेंद्र लाहिरी आणि शचिंद्र नाथ बक्षी, केशव चक्रवर्ती, मुकुंदी लाल, बनवारी लाल यांच्यासह अनेक क्रांतिकारकांनी रेल्वेतून इंग्रजांचा खजिना लुटला. क्रांतिकारी कारवाया करण्यासाठी पिस्तूल, काडतुसे आणि दारूगोळा खरेदी करणे हा खजिना लुटण्याचा उद्देश होता. जेणेकरून इंग्रजांवर कारवाई करता येतील.

सहारनपूर-लखनौ पॅसेंजर ट्रेनमधून खजिना लुटला गेला

9 ऑगस्ट 1927 रोजी सहारनपूर-लखनौ पॅसेंजर ट्रेन सहारनपूरहून लखनौला येत होती. काकोरी रेल्वे स्थानकावरून गाडी पुढे सरकली असता काकोरी आऊटर येथे अचानक साखळी ओढून गाडी थांबवण्यात आली. यावेळी राम प्रसाद बिस्मिल यांच्यासह राजेंद्र नाथ आणि असफाकुल्ला खान ट्रेनमध्ये उपस्थित होते. चंद्रशेखर आझाद यांच्यासोबत सुमारे 20 ते 25 क्रांतिकारक उभे होते. क्रांतिकारकांनी बंदुकीच्या जोरावर गार्डला रोखून धरले. त्यानंतर सर्व क्रांतिकारकांनी मिळून ब्रिटिशांचा खजिना लुटला. सहारनपूर-लखनऊ पॅसेंजर ट्रेन गार्ड जगन्नाथ प्रसाद यांनी कोर्टासमोर हे जबाब नोंदवले. जे आजही काकोरी संग्रहालयात आहे. त्यावेळी क्रांतिकारकांनी एकूण 4,601 रुपयांची लूट केल्याचे सांगितले जाते.

रामप्रसाद बिस्मिलसह चार क्रांतिकारकांना फाशीची शिक्षा

ब्रिटिशांनी या प्रकरणाच्या तपासाची जबाबदारी विशेष तपास पथकाकडे सोपवली. त्यानंतर लखनौमध्ये या प्रकरणाची सुनावणी झाली. विशेष तपास पथकाने 40 जणांना अटक केली. 9 मार्च 1927 रोजी खटला पूर्ण झाला. 6 एप्रिल 1927 रोजी ब्रिटीश न्यायाधीश लुईस स्टुअर्ट आणि मोहम्मद रझा खान बहादूर यांनी या प्रकरणात राम प्रसाद बिस्मिल, अशफाक उल्ला खान, राजेंद्र लाहिरी आणि ठाकूर रोशन सिंग यांना फाशीची शिक्षा सुनावली. तसेच अनेक क्रांतिकारकांना जन्मठेपेची शिक्षा झाली आणि अनेकांना 14 वर्षांची शिक्षा झाली.

काकोरी कारवाईत दोषी आढळल्यानंतर ब्रिटिशांनी 9 डिसेंबर 1927 रोजी गोरखपूर तुरुंगात पंडित राम प्रसाद ‘बिस्मिल’ यांना प्रथम फाशी दिली. यानंतर गोंडा तुरुंगात बंद असलेल्या राजेंद्रनाथ लाहिरी यांना 17 डिसेंबर 1927 रोजी फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली. 19 डिसेंबर 1927 रोजी ठाकूर रोशन सिंग यांना प्रयागराज तुरुंगात फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली. त्याच दिवशी काकोरी कारवाईतील चौथा शहीद अशफाकुल्ला खान यालाही फैजाबाद (आताची अयोध्या) येथे फाशी देण्यात आली. या क्रांतिकारकांच्या बलिदानामुळे देशात एक नवी ऊर्जा पाहायला मिळाली. त्यामुळे 15 ऑगस्ट 1947 रोजी देश स्वतंत्र झाला.